tekst i zdjęcia Robert Urbański

Do czego właściwie służy zoom?

Odpowiedź na to pytanie wydaje się w zasadzie dziecinnie prosta, ale po chwili głębszego zastanowienia okazuje się, że nie zupełnie tak jest. Pełna świadomość wyboru odpowiedniej dla danego ujęcia ogniskowej obiektywu jest jednym z ważniejszych aspektów prawidłowej, a raczej korzystnej kompozycji obrazu. … 

tekst i zdjęcia Robert Urbański

Do czego właściwie służy zoom?

Odpowiedź na to pytanie wydaje się w zasadzie dziecinnie prosta, ale po chwili głębszego zastanowienia okazuje się, że nie zupełnie tak jest. Pełna świadomość wyboru odpowiedniej dla danego ujęcia ogniskowej obiektywu jest jednym z ważniejszych aspektów prawidłowej, a raczej korzystnej kompozycji obrazu. 

Na prawym zdjęciu mamy typowo statyczne ujecie wykonane przy użyciu teleobiektywu. Na drugim zdjęciu, choć powóz zkońmi stoi w miejscu, użycie krótkiejogniskowej obiektywu spowodowało, że zdjęcie ma dynamiczny charakter. Zwróćmy też uwagę na proporcje obiektów zpierwszego idalszych planów.

Obiektywy zmiennogniskowe to bardzo wygodne rozwiązanie techniczne – jeden obiektyw do wszystkiego. Pomińmy w tym momencie pewne niedogodności związane z jasnością i większą – w porównaniu z obiektywami stałoogniskowymi – dystorsją na brzegach kadru.Nie trzeba nosić ze sobą kilku obiektywów i zmieniać ich w zależności od sytuacji, tracąc przy tym czas i niepowtarzalną okazję do zrobienia wyjątkowego zdjęcia. Obiektywy długoogniskowe i teleobiektywy (nie są to pojęcia tożsame i odnoszą się do dwóch różnych rodzajów konstrukcji optycznych) kojarzą nam się przedewszystkim z fotografią reportażową, przyrodniczą isportową. Obiektywy szerokokątne stosujemy najchętniej do grupowych zdjęć ludzi, fotografii architektury i krajobrazu. Obiektywy standardowe (ogniskowa równaprzekątnej kadru), w które tak często wyposażano kiedyś aparaty fotograficzne (era „przedzoomowa”) choć nadal produkowane, zostały wyparte przez uniwersalne zoomy.Kiedy korzystać z obiektywu szerokokątnego, a kiedy z teleobiektywu? Czasami odpowiedź na to pytanie niewydaje się taka jednoznaczna. Zastanówmy się nad zagadnieniami związanymi z wyborem odpowiedniej dla danego ujęcia ogniskowej obiektywu.

Na zdjęciu wykonanym przy długiej ogniskowej obiektywu zarówno drzewo, zabytkowa studnia, jak i latarnia wydają się stać prawie wjednym szeregu na tle bliskich kamieniczek. Po zastosowaniu krótkiej ogniskowej obiektywu, studnia zdecydowanie wysunęła się na pierwszy plan, natomiast kamieniczki w tle wyraźnie się oddaliły.

Kąt widzenia

Podstawową kategorią odróżniającą obiektywy o różnych ogniskowych jest ich kąt widzenia – im dłuższaogniskowa, tym mniejszy kąt widzenia obiektywu (dotyczy to jednak tylko aparatów okonstrukcji sztywnej – kompaktów i lustrzanek). Potocznie zwykło się uważać, że teleobiektywy przybliżają fotografowane obiekty. W istocie ich niewielki kąt widzenia pozwalający „wyciąć” obiekt zotoczenia jest powodem tego, iż odnosimy takie wrażenie. Gdy obserwujemy fotografowane obiekty przez obiektyw szerokokątny wydaje nam się, że są one mniejsze niż w rzeczywistości i znajdują się dalej. Obiektywy o tak zwanej ogniskowej standardowej równej przekątnej kadru pozwalają na obserwację fotografowanego obrazu w sposób zbliżony do naszego postrzegania otaczającego nas świata.

Relacja bliskiego i dalekiego planu

Gdy przyłożymy oko do wizjera aparatu izaczniemy regulować długość ogniskowej, zauważymy pewną zależność. Przy krótkich ogniskowych szerokich kątach widzenia obiekty znajdujące się blisko obiektywu są znacznie większe niż obiekty znajdujące się na dalszych planach, które wydają się znacznie mniejsze i bardziej oddalone niż w rzeczywistości. Wydłużając ogniskową obiektywu zauważamy, że proporcja ta ulega zmianie – obiekty oddalone zaczynają„ przybliżać się” i „powiększać” w stosunku do obiektów pierwszoplanowych. Zależność ta jest wykorzystywana powszechnie przez fotoreporterów, tworzących dynamiczne ujęcia. Główny obiekt jest „wyciągany” na pierwszy plan z tła właśnie przy użyciu obiektywu okrótkiej ogniskowej (teleobiektywów używają zazwyczaj wtedy, gdy nie mogą podejść dostatecznie blisko do fotografowanego obiektu).

Deformacje obrazu

Szeroki kąt widzenia obiektywu jest powodem deformacji obrazu na zdjęciu. Im obiekty bardziej oddalone są od centrum kadru, tym większa jest deformacja. O ile w fotografii architektury jesteśmy w stanie to zaakceptować (czasami musimy się z tym pogodzić, a czasami daje to nieoczekiwane efekty wizualne), o tyle w fotografii portretowej zniekształcenia są do przyjęcia jedynie w portretach charakterystycznych mających na celu uwypuklenie pewnych cech modela (pomijamy tu zakrzywienia obrazu na brzegach kadru zwane dystorsją).

Porównajmy proporcje pomiędzy panem stojącym na głowie a kamieniczkami w tle. Jedno zdjęcie zostało wykonane przy ogniskowej 28 mm, a drugie przyogniskowej135 mm.

Głębia ostrości

W powszechnej opinii obiektywy szerokokątne dają większą głębię ostrości przy tej samej przysłonie. A jak jest naprawdę? Otóż przy takiej samej skali odwzorowania fotografowanego obiektu w kadrze, głębia ostrościjest identyczna zarówno dla długiej, jak i krótkiej ogniskowej. Ilustrują to zdjęcia twarzy wykonane przy różnych ogniskowych obiektywu. Zauważmy, że na każdym ze zdjęć obiekty znajdujące się w tle są jednakowo nieostre choć wydawałoby się, że ostrość drugiego planu powinna wzrastać wraz ze zmniejszaniem się ogniskowej obiektywu. W praktyce obiektywy szerokokątne i teleobiektywy służą do rejestracji obrazów w zupełnieinnych skalach odwzorowania, stąd bierze się opinia o różnej głębi ostrości, która w tym przypadku jest większa dla tych pierwszych.

Wnioski

Obiektyw zmiennoogniskowy to wielkie dobrodziejstwo dla fotografa. Starajmy się jednak korzystać z niego świadomie. Przed wykonaniem zdjęcia zastanówmy się, czy chcemy sfotografować obiekt przy użyciu „szerokie go kąta”, czy też teleobiektywu. Czy lepiej będzie, jeżeli tło „odsuniemy” do tyłu przy użyciu obiektywu szerokokątnego, „wyciągając” jednocześnie główny obiekt zdecydowanie do przodu. W ten sposób zaznaczymy wyraźnie różnicę pomiędzy pierwszym, a drugim planem. A może nasze zdjęcie będzie wyglądało lepiej, gdy plany bliższe i dalsze będą prawie nakładać się na siebie? Pamiętajmy o tym, że ludzie wyglądają na zdjęciu najkorzystniej i naturalnie, gdy używamy ogniskowych dłuższych od standardowej dla danego formatu kadru zwłaszcza, gdy fotografujemy ich z bliska.

To zestawienie zdjęć pozwala przekonać się, jak zmieniają się proporcje pomiędzy obiektem pierwszoplanowym a tłem w zależności od zastosowanej ogniskowej i skali odwzorowania. W pierwszej kolumnie mamy zdjęcia wykonane wnastępujący sposób: zmieniając ogniskową zachowaliśmy stałą skalę odwzorowania, przybliżając się stopniowo do obiektu wraz ze zmniejszaniem ogniskowej obiektywu. W drugiej kolumnie są zdjęcia wykonane z tego samego miejsca (stała odległość pomiędzy obiektem i aparatem) – wraz ze zmianą ogniskowej ulegała zmianie skala odwzorowania głównego obiektu.